Trung Quốc nguy cơ giống Liên Xô nếu thất bại chiến lược “Vành đai, con đường“?

Hiện nay, cùng với chiến tranh thương mại Trung - Mỹ, dư luận tỏ ra lo ngại trước triển vọng hợp tác với Trung Quốc trong xây dựng "Vành đai, con đường" với rất nhiều dự án thiếu hiệu quả.

Chiến lược "Vành đai, con đường" của Trung Quốc. Ảnh: Asia Times.

Tờ Đại kỷ nguyên ngày 16/8 có bài viết cho rằng hiện nay có nhiều nước tham gia sáng kiến "Vành đai, con đường" của Trung Quốc đang gặp khó khăn về kinh tế như đồng tiền mất giá nghiêm trọng, lạm phát gia tăng. Đầu tư của Trung Quốc tại các nước này xem ra đã khó có thể thu hồi. Vì vậy, nếu "Vành đai, con đường" thất bại thì Trung Quốc sẽ "sụp đổ".

“Nguy cơ giống Liên Xô”
Hiện nay, sáng kiến "Vành đai, con đường" của Trung Quốc không chỉ khiến cho nhiều nước nợ nần chồng chất, mà còn bị một số nước cảnh giác, ngăn chặn. Tờ Bloomberg dẫn chứng cho rằng rất nhiều khoản đầu tư thiếu hiệu quả của Trung Quốc có thể khiến cho Trung Quốc đổ vỡ, giống như Liên Xô đã đầu tư vào Siberia trước đây.
Bắt đầu từ thập niên 1960, Siberia đã thu hút 1/3 thiết bị xây dựng hạng nặng của Liên Xô, khai thác tài nguyên thiên nhiên ở Siberia đã tiêu tốn một phần rất lớn ngân sách đầu tư, trong khi đó GDP của Liên Xô hầu như không tăng trưởng. Điều này là một trong những nguyên nhân quan trọng khiến cho Liên Xô bị sụp đổ.
Bắt đầu từ tháng 8/2018, Tổng thống Mỹ Donald Trump liên tiếp tuyên bố trừng phạt kinh tế đối với Iran, Nga và Thổ Nhĩ Kỳ, những nước này cũng đồng thời là những mắt xích quan trọng của sáng kiến "Vành đai, con đường", điều này đã gây chú ý cho truyền thông phương Tây.
Theo Bloomberg, "Vành đai, con đường" có liên quan đến sự thành bại của Trung Quốc. Giống như Liên Xô vào thập niên 1970, kinh tế Trung Quốc hiện đã đi đến điểm cuối, cộng với sáng kiến "Vành đai, con đường" tiến hành đầu tư những khoản tiền khổng lồ ở những khu vực không thu được lợi ích, có thể sẽ làm sụp đổ Trung Quốc.
Có phân tích cho rằng giống như Liên Xô ở thập niên 1980, sự thịnh vượng lâu dài do sức lao động của Trung Quốc mang lại đã kết thúc, do đó Trung Quốc muốn thông qua đầu tư để duy trì tăng trưởng. "Vành đai, con đường" nếu thất bại thì Trung Quốc có thể sẽ đi theo con đường của Liên Xô.
 

Mô hình mới không thực sự "cùng có lợi"
Giáo sư John M. Olin, Học viện Aiken, Đại học South Carolina, Mỹ cho rằng "Vành đai, con đường" của Trung Quốc là một quyết sách vội vàng, chưa được nghiên cứu kỹ lưỡng và nghiệm chứng đầy đủ. Nó như một công trình "thể diện", được Trung Quốc đầu tư rất nhiều tiền với kỳ vọng tạo ra một mô hình phát triển quốc tế mới hoàn toàn khác. 
Trung Quốc đưa ra sáng kiến "Vành đai, con đường" từ năm 2013, ra sức tuyên truyền là thực hiện theo nguyên tắc “cùng bàn, cùng xây, cùng hưởng” và tư tưởng “hợp tác cùng có lợi, cùng thắng”. Mục đích của sáng kiến này là dựa vào cảng biển, đường sắt, đường ô tô và mạng lưới các khu công nghiệp trong khuôn khổ "Vành đai, con đường" để kết nối Trung quốc với châu Phi, châu Á và châu Âu. Theo đó, Trung Quốc đầu tư số tiền khổng lồ cho các dự án ở khoảng 65 quốc gia. 
Theo Giáo sư John M. Olin, Trung Quốc thông qua triển khai chiến lược "Vành đai, con đường" để chuyển năng lực sản xuất dư thừa, các sản phẩm dư thừa sang các nước khác nhằm đạt được mục đích gây ảnh hưởng cả về kinh tế và chính trị, tiêu thụ hàng hóa Trung Quốc, chuyển đổi, tiêu hóa năng lực sản xuất, hình thành một liên minh chiến lược với các nước đối tác. Đây là tính toán và mục đích của Trung Quốc.
Nhưng việc thúc đẩy “Vành đai, con đường” đã bị nhiều bên ngăn chặn, thậm chí đâu đâu cũng gặp khó khăn. Mô hình hợp tác "Vành đai, con đường" của Trung Quốc vừa khiến cho các nước bị mắc "bẫy nợ", vừa có thể khiến cho các khoản đầu tư Trung Quốc đối mặt với nguy cơ "có đi, không về".
Trong khi đó, hiện nay, kinh tế Trung Quốc gặp rất nhiều khó khăn, khó có thể chịu được việc để mất những khoản đầu tư quá lớn, điều này có thể tạo ra những ngòi nổ và gây ra phản ứng dây chuyền, gây suy yếu cho kinh tế trong nước của Trung Quốc. 
Giáo sư John M. Olin cho rằng sáng kiến "Vành đai, con đường" của Trung Quốc ngày càng bị nghi ngờ và ngăn chặn ở các nơi trên thế giới. Vấn đề quan trọng nhất là tiền dành cho các dự án "Vành đai, con đường". 
Trước đây, thông qua thăng dư thương mại khổng lồ với phương Tây, nhất là với Mỹ, Trung Quốc kiếm được nhiều ngoại hối để dự trữ và dùng nó để hỗ trợ cho "Vành đai, con đường". Nhưng hiện nay, chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump đã phát động chiến tranh thương mại với Trung Quốc, chắc chắn sẽ khiến cho xuất khẩu và dự trữ ngoại hối của Trung Quốc giảm mạnh. Từ đó, Trung Quốc sẽ "thiếu tiền" dành cho xây dựng "Vành đai, con đường".
Cùng với nhiều vụ đại án tham nhũng quốc tế gần đây bộc lộ, những "đồng minh thân cận" của Trung Quốc cũng bắt đầu gặp khó khăn, tìm cách giải quyết vấn đề nợ nần, chấm dứt hợp tác với Trung Quốc, không sẵn sàng để rơi vào khủng hoảng nợ và mất đi chủ quyền quốc gia.
 

Thất bại của nhiều dự án
Một nghiên cứu do Trung tâm nghiên cứu chiến lược và quốc tế Mỹ đưa ra vào tháng 3/2018 cho biết trong 68 quốc gia tham gia “Vành đai, con đường”, đã có 23 nước rơi vào rủi ro “mắc nợ”, trong đó có 8 nước đã tăng rủi ro rơi vào “nợ công”.
Hiện nay, do không thể hoàn trả khoản nợ cho Trung Quốc, Sri Lanka đã chuyển quyền kiểm soát cảng Hambantota có ý nghĩa chiến lược cho Trung Quốc. Sri Lanka đã cầu cứu IMF trợ giúp. Một nước khác rơi sâu vào rủi ro nợ nần vì “Vành đai, con đường” là Pakistan dự kiến cũng sẽ đề nghị trợ giúp vào mùa thu năm nay.