Trở ngại lớn của Trung Quốc trong 'Vành đai và Con đường'

Trong sáng kiến “Vành đai và Con đường” đầy tham vọng của Trung Quốc nhằm cố gắng kết nối châu Á, châu Phi và châu Âu vì mục đích phát triển chung, Sri Lanka, với vị trí địa lý quan trọng ở Ấn Độ Dương, có lẽ là trở ngại lớn của Bắc Kinh.

Trở ngại lớn của Trung Quốc trong 'Vành đai và Con đường'

Quan hệ giữa Trung Quốc và Sri Lanka dường như đang ở mức thấp. Tháng 1/2017, các cuộc biểu tình bạo loạn đã nổ ra trên diện rộng do người dân Sri Lanka phản đối một dự án khu công nghiệp được Bắc Kinh tài trợ. Sự việc này có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sáng kiến trên và cũng là bài học quý giá đối với Trung Quốc trong việc xây dựng "Vành đai và Con đường".

Trung Quốc hết sức nỗ lực nhằm thuyết phục các nước khác trên thế giới rằng về cơ bản, nước này cũng là một kiểu cường quốc khác. Ý tưởng này xuất phát từ “Năm nguyên tắc chung sống hòa bình” vốn định hướng chính sách đối ngoại của Trung Quốc sau năm 1949. Một trong những khái niệm cốt lõi của năm nguyên tắc này là không can thiệp vào tình hình nội bộ của nước khác. Ngoài ra, nguyên tắc hợp tác cùng có lợi cũng là một trụ cột củng cố sự tự nhận thức của Trung Quốc phải trở thành một quốc gia hùng mạnh. Biểu hiện của lối suy nghĩ này được phản ánh thông qua sáng kiến trên. Trung Quốc muốn thúc đẩy các mối quan hệ tài chính, chính trị, cơ sở hạ tầng, thương mại và văn hóa với hơn 60 nước tham gia. Trung Quốc mong muốn cùng chia sẻ những thành quả đạt được. Các nhà lãnh đạo Bắc Kinh nhiều lần khẳng định rằng sáng kiến đó không phải là một công cụ địa chính trị để mở rộng ảnh hưởng của nước này, mà là công cụ đem lại chiến thắng cho tất cả các nước tham gia.

Tại Sri Lanka, một trong những nước tham gia quan trọng hàng đầu của sáng kiến trên, sự bất mãn của công chúng đã bùng phát thành các cuộc biểu tình bạo động. Rõ ràng, nếu suy xét trường hợp quan hệ Trung Quốc-Lanka Sri, người ta có thể thấy một khi nguyên tắc không can thiệp phớt lờ ý kiến của người dân, thì chính sách đối ngoại của Trung Quốc có thể gây hại nhiều hơn lợi.

Để hiểu hơn về những diễn biến gần đây trong quan hệ Trung Quốc-Sri Lanka, chúng ta nên nhìn lại hậu quả của Cuộc chiến Eelam kéo dài gần ba thập kỷ. Cuộc xung đột đẫm máu đã khiến Sri Lanka trở thành đống đổ nát, buộc quốc đảo nhỏ bé này phải dựa vào các nước bên ngoài để tái thiết đất nước. Lịch sử hậu nội chiến của Sri Lanka chủ yếu được hình thành bởi tính hai mặt trong Đồng thuận giữa Bắc Kinh và Washington. Trong khi sự giúp đỡ của Washington đi kèm với các điều kiện khắt khe, thì viện trợ và đầu tư của Trung Quốc dường như không kèm theo bất cứ điều kiện ràng buộc nào.

Năm 2009, cuộc nội chiến đã dẫn đến một kết thúc tàn bạo dưới bàn tay của Mahinda Rajapaksa, người sau đó trở thành chủ đề của những cáo buộc về vi phạm nhân quyền, tham nhũng và gia đình trị. Với tiếng tăm không mấy tốt đẹp như vậy, chế độ Rajapaksa nhanh chóng mất đi nhiều người bạn và chỉ còn mỗi Bắc Kinh là nguồn viện trợ đáng tin cậy nhất. Lúc đó, quan hệ Trung Quốc-Sri Lanka đạt đến tầm cao mới. Các dự án của Trung Quốc như sân bay Mattala, cảng Hambantota và thành phố cảng Colombo được xây dựng với viện trợ trị giá hàng tỷ USD từ Trung Quốc. Sự can dự này, còn được gọi là “Đồng thuận Colombo”, thực sự là một sự hợp tác cùng có lợi. Rajapaksa có thể dựa vào dòng tiền chảy ổn định của Trung Quốc để củng cố quyền lực của mình, đổi lại Bắc Kinh giành được quyền tiếp cận một trong những vị trí địa chiến lược có giá trị nhất ở Ấn Độ Dương.

Tất cả điều này khiến các nhà quan sát cho rằng Rajapaksa sẽ củng cố quyền lực của mình trong một thời gian dài nữa. Tuy nhiên, giả định đó hoàn toàn sai lầm. Trong một chiến thắng bất ngờ của nền dân chủ, Maithripala Sirisena - một đồng minh cũ của Rajapaksa - đã giành được quyền lực và trở thành Tổng thống mới của Sri Lanka hồi tháng 1/2015. Vị tân Tổng thống này đã hứa hẹn thúc đẩy các dự án của Trung Quốc, trong đó có dự án Thành phố Cảng Colombo trị giá hơn 1 tỷ USD. Tuy nhiên, thật khó để giữ được những lời hứa như vậy vì một lần nữa nước này bị ràng buộc bởi các hợp đồng pháp lý. Nợ của Sri Lanka đã vượt quá 60 tỷ USD, hơn 10% trong đó là nợ Trung Quốc. Bắc Kinh khó chịu với thái độ của chính phủ mới và cứng rắn trong các cuộc đàm phán về dự án cảng Hambantota, ép buộc Sri Lanka ký một thỏa thuận trong đó Trung Quốc nắm giữ 80% cổ phần của dự án này và kiểm soát một khu công nghiệp lân cận hơn 6.000 hécta.

Giờ đây, cách tiếp cận cứng rắn của Bắc Kinh đã phản tác dụng. Các điều kiện mới của dự án Hambantota vấp phải sự phản đối mạnh mẽ từ dân chúng Sri Lanka. Kết quả là sau các cuộc đàm phán mới, Trung Quốc hiện chỉ còn nắm giữ 20% cổ phần. Bắc Kinh cũng đang gặp những tình huống tương tự ở các nước Đông Nam Á như Myanmar, Thái Lan và Lào, nơi người dân phản đối mạnh mẽ các dự án của Trung Quốc. Sáng kiến trên rõ ràng khó “kết nối” được với người dân các nước và đây có thể là "mắt xích" yếu nhất. Do đó, nhận thức của cộng đồng đối với Trung Quốc có thể trở thành một vấn đề sống còn đối với sáng kiến đó.

Theo “Diễn đàn Đông Á”

Anh Thư (gt)
Theo Nghiên Cứu Biển Đông