Theo thống kê mới nhất của Sở NN-PTNT tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu, năm 2014 diện tích cây cà phê của toàn tỉnh gần 7.000 ha. Tuy nhiên, đến cuối năm 2015, tổng diện tích chỉ còn hơn 6.000 ha. Nếu theo đà này, dự kiến đến năm 2020, diện tích trồng cà phê của tỉnh sẽ chỉ còn khoảng 5.700 ha.

Khảo sát tại nhiều huyện trên địa bàn tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu, diện tích cà phê giảm sút rõ rệt. Không còn những vườn cà phê bạt ngàn, phủ kín từ vườn này qua vườn khác, nhiều vườn cây cà phê biến thành hàng ngàn trụ tiêu.

Tại huyện Châu Đức, địa phương có diện tích cà phê lớn nhất Bà Rịa – Vũng Tàu với hơn 4.600 ha, tuy nhiên, chạy dọc nhiều tuyến đường, men theo các con hẻm vào hầu hết các xã có diện tích cà phê lớn như xã Xà Bàng, Kim Long, Cù Bị, đa phần những vườn cà phê cũ của nông dân giờ đã biến thành những vườn tiêu, hay chí ít cũng là cà phê xen tiêu.

Ông Trần Thường (thôn Quảng Long, xã Kim Long, huyện Châu Đức) cho biết: “Đầu năm nay, gia đình mới chuyển đổi 1 ha cà phê qua trồng tiêu, bởi vụ vừa rồi giá chỉ còn 30.000 đồng/kg, không đủ trả tiền phân ro, công cán. Mà nghe đâu giá cà phê còn đang xuống tiếp nữa”.

Theo lời ông, dọc con đường vào thôn Quảng Long ít năm trước còn bạt ngàn cà phê. Tuy nhiên, khoảng 1 năm trở lại đây, cà phê bị chặt bỏ nhiều. Những hộ trước đây làm chuyên cà phê thì bây giờ cũng chuyển sang trồng xen tiêu và một số cây khác.

Tiếp tục đi sâu vào trong, chúng tôi gặp ông Lý Xuân Tắc (thôn Hoa Long, xã Kim Long) đang lúi húi kiểm tra những cây cà phê còn sót lại trong vườn.

Ông cho biết: “Gia đình tôi hàng chục năm nay gắn bó với cây cà phê, làm được gần 2 ha. Tuy nhiên, do giá cả xuống thấp, tôi chỉ còn giữ lại 4 sào cà phê, còn đâu chuyển toàn bộ qua làm tiêu. Mà 4 sào cà phê này cũng chỉ là trồng xen với tiêu, chứ không trồng tập trung nữa”.

Quả thực, càng đi sâu, hỏi thăm nhiều người, ai cũng bảo: “Trước đây cà phê bạt ngàn, nhưng giờ chặt nhiều rồi!”. Mà có để lại, thì theo quan sát của chúng tôi, những vườn cà phê này đều rất còi cọc, thiếu chất dinh dưỡng do hầu hết nông dân đã hạn chế bón phân, tưới nước để giảm chi phí.

Theo thống kê , tại xã Xà Bang, trong 3 năm trở lại đây, diện tích cây cà phê đã giảm 75%, xuống chỉ còn gần 100 ha.

Tại xã Kim Long, ông Đỗ Quốc Thịnh, Phó Chủ tịch UBND xã Kim Long cho biết: “Trong những cuộc khảo sát tại nhiều khu vực trong xã gần đây, tình hình nông dân chuyển đổi cây cà phê sang các cây trồng có giá trị kinh tế cao hơn là rất nhiều. Nguyên nhân chính là do giá cả thấp, bà con lỗ vốn nên chuyển đổi. Mặt khác, đa phần diện tích cà phê đã già cỗi, cần phải được cải tạo mới”.

Chính phủ vừa ban hành Nghị định về phí bảo vệ môi trường đối với khai thác khoáng sản.

Theo đó, mức phí bảo vệ môi trường đối với dầu thô là 100.000 đồng/tấn; đối với khí thiên nhiên, khí than 50 đồng/m3. Riêng khí thiên nhiên thu được trong quá trình khai thác dầu thô (khí đồng hành) 35 đồng/m3.

Nghị định cũng quy định cụ thể biểu khung mức phí bảo vệ môi trường đối với khai thác quặng khoáng sản kim loại (từ 10.000 đồng - 270.000 đồng/tấn); khoáng sản không kim loại (từ 1.000 - 90.000/m3 hoặc tấn).

Mức phí bảo vệ môi trường đối với khai thác khoáng sản tận thu bằng 60% mức phí của loại khoáng sản tương ứng.

Phí bảo vệ môi trường đối với khai thác khoáng sản phải nộp trong kỳ nộp phí được tính theo công thức sau: F= [(Q1 x f1) + (Q2 x f2)] x K.

Trong đó:

- F là số phí bảo vệ môi trường phải nộp trong kỳ;

- Q1 là số lượng đất đá bốc xúc thải ra trong kỳ nộp phí (m3);

- Q2 là số lượng quặng khoáng sản nguyên khai khai thác trong kỳ (tấn hoặc m3);

- f1 là mức phí đối với số lượng đất đá bốc xúc thải ra 200 đ/m3;

- f2 là mức phí tương ứng của từng loại khoáng sản khai thác (đồng/tấn hoặc đồng/m3);

- K là hệ số tính phí theo phương pháp khai thác, trong đó: khai thác lộ thiên K=1,05 (bao gồm cả khai thác bằng sức nước như khai thác titan, cát, sỏi lòng sông); khai thác hầm lò và các hình thức khai thác khác K=1 (khai thác dầu thô, khí thiên nhiên, nước khoáng thiên nhiên và các trường hợp còn lại).

Nghị định quy định rõ, đối với số lượng đất đá bốc xúc thải ra trong quá trình khai thác than, không thu phí đến hết năm 2017.

Phí bảo vệ môi trường đối với khai thác khoáng sản, không kể dầu thô và khí thiên nhiên, khí than là khoản thu ngân sách địa phương hưởng 100% để hỗ trợ cho công tác bảo vệ và đầu tư cho môi trường tại địa phương nơi có hoạt động khai thác khoáng sản theo Luật Bảo vệ môi trường và Luật Ngân sách nhà nước.

Phí bảo vệ môi trường đối với dầu thô và khí thiên nhiên, khí than là khoản thu ngân sách trung ương hưởng 100% để hỗ trợ cho công tác bảo vệ và đầu tư cho môi trường theo quy định của Luật Bảo vệ môi trường và Luật Ngân sách nhà nước.

Ông Đặng Trường Khanh, Giám đốc Công ty TNHH ca cao Trọng Đức (huyện Định Quán) cho biết, hiện nay, đang vào vụ thu hoạch giá ca cao đã khôi phục và đứng ở mức cao 70.000 đồng/kg.

Đây là mức giá hạt ca cao đạt kỷ lục từ trước đến nay do cung chưa đủ cầu. Tuy nhiên, thị trường đang xảy ra tình trạng cạnh tranh không lành mạnh trong thu mua ca cao.

Theo ông Đặng Trường Khanh, với dự án phát triển cánh đồng lớn chocây ca cao, mối liên kết giữa nông dân và doanh nghiệp đang được xây dựng ngày càng bền chặt. Tuy nhiên, để cùng phát triển cây ca cao, ông Khanh chia sẻ: “Doanh nghiệp đã thực hiện dự án liên kết với nông dân để phát triển cây ca cao cả chục năm qua. Khó khăn lớn nhất trong dự án là sự phân chia đồng đều trách nhiệm giữa nông dân và doanh nghiệp”.

Theo ông Khanh, liên kết giữa doanh nghiệp và nông dân vẫn rất dễ bị phá vỡ khi xảy ra tình trạng cạnh tranh không lành mạnh trong thu mua ca cao. Cụ thể, Công ty Trọng Đức ký kết hợp đồng bao tiêu và có chính sách đầu tư giống, phân bón, hỗ trợ kỹ thuật cho nông dân và bao tiêu sản phẩm với mức giá ổn định. Nhưng khi có doanh nghiệp bên ngoài “nhảy” vào, trả giá cao hơn để cạnh tranh thu mua, nông dân sẵn sàng phá vỡ liên kết.

“Doanh nghiệp kiến nghị cần có một quy chế chặt chẽ, có tính ràng buộc và quy định trách nhiệm rõ hơn cho từng đối tượng tham gia liên kết; trong đó, cần phát huy vai trò là cầu nối giữa doanh nghiệp và nông dân của hợp tác xã. Để làm được như vậy, hợp tác xã cần phải thay đổi về chất với đội ngũ được đào tạo để nâng cao năng lực hoạt động”, ông Khanh nhấn mạnh.

Ông Nguyễn Thanh Phước, Giám đốc Hợp tác xã ca cao Thống Nhất (huyện Thống Nhất), nhận xét: “Dự án cánh đồng lớn cây ca cao đang triển khai trên địa bàn Đồng Nai được nông dân rất ủng hộ. Vì Công ty TNHH ca cao Trọng Đức đang phát triển theo hướng đầu tư chế biến sâu và hiện đã có sản phẩm xuất khẩu sang các thị trường khó tính như Nhật Bản. Theo đó, công ty có giá bao tiêu sản phẩm cho nông dân cao và sẽ tiếp tục điều chỉnh giá lên theo thị trường”.

Cũng theo ông Phước, tuy có tình trạng nông dân phá vỡ hợp đồng với doanh nghiệp bán ca cao ra ngoài nhưng chỉ là số ít. Nguyên nhân cũng không phải chỉ là lỗi của phía nông dân mà do khâu tổ chức thu mua của tổ hợp tác, hợp tác xã tại địa phương chưa tốt. Ở đây, khâu tuyên truyền, vận động nông dân cũng cần được quan tâm hơn, minh bạch hoạt động của hợp tác xã để xã viên hiểu và ủng hộ.

Ông Nguyễn Văn Lộc, Giám đốc Công ty TNHH ca cao Nguyên Lộc (thị xã Long Khánh) lại không lo ngại nhiều về tình trạng cạnh tranh không lành mạnh này. Ông Lộc phân tích, vài năm trước tình trạng thu mua chụp giật trên thị trường ca cao vẫn xảy ra. Nhưng chính nông dân cũng nhận thấy cái “lợi bất cập hại” của tình trạng thu mua chụp giật này nên không vì lợi ích trước mắt mà phá vỡ hợp đồng với doanh nghiệp bao tiêu. Bản thân doanh nghiệp cũng tự nâng cao năng lực cạnh tranh bằng việc tổ chức tốt hơn khâu thu mua với quan điểm cùng chia sẻ lợi nhuận với nông dân.

Ông Lộc cho biết thêm, Công ty đang cung cấp nguyên liệu cho Tập đoàn Puratos Grand-Place Việt Nam. Tập đoàn đã đầu tư nhà máy chế biến tại Việt Nam chứ không đơn thuần làm kinh doanh nên đang tiếp tục triển khai dự án đầu tư hàng triệu USD để phát triển cây ca cao vào năm 2016. Từ niên vụ 2015-2016, tập đoàn đã triển khai thêm chính sách chia sẻ lợi nhuận với nông dân bằng cách tính thêm điểm thưởng cho nông dân theo hàng quý.

Vì vậy, việc tổ chức tốt khâu thu mua, chia sẻ lợi nhuận sản xuất, kinh doanh cho nông dân để phát triển mối liên kết bền vững là hướng đi doanh nghiệp đang thực hiện để phát triển cây ca cao theo hướng bền vững.

Từ giữa năm 2015, giá hạt tiêu đen tại Tây Nguyên liên tục xuống thấp. Sau một thời gian dài luôn ở mức 200.000 đồng/kg, hiện giá hồ tiêu chỉ còn khoảng 150.000 - 155.000 đồng/kg. Bên cạnh nguyên nhân thị trường thế giới đã bão hòa, một phần lý do là vì nông dân quá lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật, không đảm bảo an toàn thực phẩm khiến cho các nước nhập khẩu như: Mỹ, Nhật Bản, châu Âu không hài lòng.

Hiện nay, thị trường châu Âu và nhiều nước trên thế giới đòi hỏi rất khắt khe về chất lượng hồ tiêu. Trong thời gian qua, nhiều lô hàng của Việt Nam đã bị các nước trả về. Nếu không nhanh chóng chuyển sang thâm canh theo tiêu chuẩn quốc tế, đồng thời hạn chế việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật như đã được cảnh báo, trong thời gian tới, ngườitrồng hồ tiêu ở Tây Nguyên nói riêng và Việt Nam nói chung sẽ đón nhận hậu quả nặng nề khi không chú trọng đến chất lượng sản phẩm hồ tiêu do chính mình làm ra.

Chỉ trong một năm khai thác, mỏ sắt ở xã Hướng Sơn (Hướng Hóa, Quảng Trị) làm sạt lở đất, bồi lấp 25 ha ruộng lúa, chưa kể doanh nghiệp khai thác đã rút hết máy móc nhưng chưa hoàn thổ, trồng cây.