Khủng hoảng sông Mekong và hạn hán “bóp nghẹt” ruộng lúa Việt Nam

Gia đình của bà Tâm đã mất trắng công sức thời gian qua bởi ruộng lúa héo úa còn đàn tôm thì bị chết. Khoản nợ 8.000 USD đang chờ được trả trong khi thu nhập của bà Tâm chỉ khoảng 4.000 USD/năm. Để kiếm sống, bà Tâm định rời làng quê để tới làm việc tại một nhà máy cách đó hàng trăm cây số. Nhiều người trong khu vực này đã bỏ đi vì không chịu nổi đói nghèo, ví dụ như con dâu của bà.

Trong ngôi nhà tranh tại tỉnh Kiên Giang, người phụ nữ 55 tuổi này hiện đang sống với chồng, 3 người con và 2 người cháu. Bà tâm sự rằng mình lo lắng về mọi thứ và không thể ngủ được mỗi đêm.

Đợt khô hạn lần này tại đồng bằng sông Cửu Long đang tàn phá nguồn cung cấp lương thực thực phẩm tại miền Nam và có thể ảnh hưởng tiêu cực tới kim ngạch xuất khẩu toàn cầu của ba mặt hàng là gạo, hải sản và cà phê.

Vấn đề trở nên tồi tệ hơn với những người nông dân khu vực Đông Nam Á rơi vào tình trạng thiếu nước trầm trọng bởi sự biến đổi khí hậu và đập nước được xây dựng quá nhiều trên dòng sông dài 3.000 dặm chạy từ Tây Tạng ra Biển Đông.

Mực nước tại mạng lưới kênh rạch của đồng bằng sông Cửu Long đang ở mức thấp nhất trong gần 10 năm qua. Theo báo cáo của Liên Hợp Quốc, điều này có nghĩa rằng khoảng một nửa ruộng đất trong vùng đang rơi vào tình trạng thiếu nước. Do đó, người nông dân sẽ không có đủ nước để tưới tiêu và tình trạng ngập mặn diễn biến theo chiều hướng xấu, gây ra nhiều thiệt hại hơn.

Theo số liệu của Mỹ, các ruộng lúa dọc sông Mekong tại 5 quốc gia Việt Nam, Lào, Thái Lan, Campuchia và Myanmar cung cấp khoảng 62 triệu tấn gạo hàng năm cho thế giới, chiếm 13% sản lượng toàn cầu. Quỹ Động vật hoang dã Thế giới (WWF) cho biết lượng nước ngọt tại dòng sông này chiến 25% lượng nước ngọt toàn cầu và có ít nhất 60% người đang sống dựa vào nó. Tại Việt Nam, gần một nửa dân số làm nghề nông và tỷ trọng nông nghiệp chiếm khoảng 13%.

Sản lượng lúa gạo của Việt Nam năm 2016 có thể giảm xuống mức thấp nhất trong 8 năm

Giám đốc Chương trình Đông Nam Á tại Stimson Center – ông Richard Cronin – cho biết người dân tại Indonesia và Philppines sẽ rơi vào tình trạng thiếu lương thực nếu Việt Nam và Thái Lan không sản xuất đủ gạo. Đây là dấu hiệu cho thấy những hậu quả lâu dài từ sự phát triển và biến đổi khí hậu tại khu vực đồng bằng sông Cửu Long.

Quá nhiều đập nước

Việt Nam là quốc gia xuất khẩu gạo lớn thứ 3 thế giới. Theo Chủ tịch Đỗ Hà Nam của Intimex Group, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam có thể sẽ giảm 10%. Tổng cục Thống kê cho biết sản lượng gạo quý I/2016 ở đồng bằng sông Cửu Long đã giảm 6,2% so với cùng kỳ năm trước, qua đó kéo sản lượng của cả nước giảm còn 97,3% so với quý I/2015.

Lượng nước trên sông Mekong đã ở mức thấp trước đượt hạn hán kỷ lục năm nay – mức độ ảnh hưởng còn mạnh hơn hiện tượng El Nino thông thường. Ông Cronin cho biết Trung Quốc đã hoàn tất việc xây dựng thêm 6 đập nước lớn ở phía nam tỉnh Vân Nam. Trong khi đó, Việt Nam cũng xây dựng thêm hàng chục đập tại Tây Nguyên khiến trầm tích tại khu vực này bị sói mòn trầm trọng.

Tổn thất nông nghiệp

Sắp tới, Thái Lan, Lào và Campuchia sẽ xây dựng thêm 11 đập nước nữa. Điều này có thể khiến ngành trồng trọt và chăn nuôi của Việt Nam thiệt hại 750 triệu USD và Campuchia thiệt hại 450 triệu USD. Không chỉ có vậy, Ủy ban sông Mekong dự báo khoảng 10% các loài cá có thể biến mất khỏi khu vực này nếu tình trạng hiện nay tiếp tục kéo dài.

Chính phủ Việt Nam cần động viên các nông dân tại khu vực đồng bằng sông Cửu Long chuyển đổi sang giống cây trồng mang lại nhiều lợi nhuận hơn như những loại cây ăn quả cần ít nước và nuôi những loại tôm có giá trị kinh tế cao hơn tại vùng ven biển.

Trả giá cho sự thay đổi

Chủ tịch Nguyễn Trung Kiên của Hiệp hội Lương thực Việt Nam cho rằng để người nông dân có thể chuyển đổi như trên là không hề dễ dàng, ví dụ như những câu ăn quả cần nhiều năm để có thể thu hoạch được vụ đầu tiên.

Cùng với việc xây dựng đường quốc lộ 63 chạy dọc bờ biển tỉnh Kiên Giang, hạn hán đang thay đổi địa hình khu vực đồng bằng sông Cửu Long. Những cánh đồng ngập nước giờ chỉ còn là mảnh đất khô nứt, cây mía đáng ra có màu xanh thì nay lại màu vàng.

Một nông dân tại Kiên Giang cho biết đây là lần đầu tiên trong 22 năm trồng lúa gạo mà ông không thể làm gì với mảnh đất rộng 9 hecta của mình.

Làng Kinh 5 tỉnh Kiên Giang có 281 nông dân thì khoảng 70% trong số họ ngồi chơi xơi nước trong mùa lúa năm nay bởi không thể trồng trọt được. Mọi người đã bỏ đi nơi khác để kiếm sống, đa phần những người dân còn lại trong làng là trẻ nhỏ và những người trên 45 tuổi.

Những người ở lại đang tìm kiếm những giải pháp thay thế để mưu sinh như trồng rau để ăn và kiếm việc lao động chân tay.

Nhưng tất cả đều mong đợi những trận mưa để có nước trồng lúa.


Thạch Thảo  
Theo Bloomberg/Người Đồng Hành