Từ trái qua phải: Tổng thống Afghanistan Hamid Karzai, Tổng thống Nga Vladimir Putin, và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Ảnh: Reuters

Gần đây, truyền thông và các tổ chức chính trị phương Tây thường mô tả quan hệ Nga và Trung Quốc là một "mối tình" bất ngờ được hâm nóng trở lại, khi cả Moscow và Bắc Kinh đều sát cánh bên nhau trong những vấn đề quốc tế có xung đột lợi ích với châu Âu và Mỹ, theo Reuters.

Peter Marino, chuyên gia phân tích chính trị quốc tế, chuyên trách về khu vực Đông Bắc Á, cho rằng cách mô tả quan hệ Nga – Trung này mặc dù không hoàn toàn sai, nó lại che lấp đi những ganh đua, nghi kỵ lẫn nhau giữa Moscow và Bắc Kinh. Nói cách khác, quan hệ Nga – Trung hiện nay chỉ là một mối giao hảo "bằng mặt mà không bằng lòng", Marino nhận định.

Trong chuyến thăm Afghanistan hồi tháng ba, tướng Phòng Phong Huy, tổng tham mưu trưởng quân đội Trung Quốc, đã đề xuất thành lập một liên minh khu vực chống khủng bố mới với ba quốc gia Trung Á là Pakistan, Afghanistan và Tajikistan. Liên minh an ninh quan trọng này lại hoàn toàn gạt Nga sang một bên, dù nước này cũng đang phải đối mặt với những mối đe dọa lớn không kém từ chủ nghĩa Hồi giáo cực đoan, và hành động đó của Trung Quốc nhiều khả năng sẽ khiến căng thẳng Nga – Trung gia tăng trong thời gian tới.

Suốt hàng trăm năm qua, Trung Á luôn là một khu vực bất ổn chiến lược đối với cả Nga và Trung Quốc, đặc biệt là Trung Quốc, nước từng bị các bộ tộc Trung Á tấn công quấy nhiễu trước đây. Đến giữa thế kỷ 18, Nga và Trung Quốc đã nỗ lực kiểm soát khu vực này nhằm đảm bảo an ninh cho mình, kết quả là Nga khống chế khu vực Siberia, còn nhà Thanh của Trung Quốc kiểm soát Tân Cương.

Sự hiện diện của Nga và Trung Quốc tại các khu vực này đã giảm thiểu mối đe dọa từ các bộ tộc bản địa, nhưng nó lại đặt hai cường quốc vào thế ganh đua lẫn nhau ở Trung Á, và sự cạnh tranh đó vẫn còn kéo dài cho đến ngày nay, theo Marino.

Phần lớn thời gian từ đó đến nay, Nga luôn có sức mạnh vượt trội hơn Trung Quốc, và đã quen với vị thế "chiếu trên" trong khu vực, thậm chí còn mở rộng ảnh hưởng đến các nước cộng hòa ở Trung Á trong thời kỳ Liên Xô. Thế nhưng đến nay tình thế đã xoay chuyển, khi Trung Quốc đang trỗi dậy mạnh mẽ và có vị thế ngày càng lớn hơn trong khu vực, khiến Nga không khỏi lo lắng.Đề xuất thành lập liên minh chống khủng bố 4 nước của Trung Quốc là động thái mới nhất minh chứng cho "chính sách đối ngoại nước lớn" của Bắc Kinh. Nếu liên minh này được thành lập, nó sẽ tập trung vào chia sẻ thông tin tình báo, điều phối các hoạt động quân sự và giám sát giữa Trung Quốc với chính phủ các nước Trung Á.

Tướng Phòng Phong Huy trong chuyến thăm tới Afghanistan. Ảnh:Islamedianalysis

Pakistan, Afghanistan và Tajikistan đã bày tỏ sự quan tâm tới đề xuất này, đồng thời xúc tiến các cuộc thảo luận đầu tiên với nhau về khả năng hình thành liên minh. Tuy nhiên đến nay rất ít thông tin chi tiết được công bố, chứng tỏ nó vẫn còn tiềm ẩn những yếu tố bất ngờ, nhất là khi chính sách đối ngoại Trung Quốc thường tỏ ra thiếu tinh tế khi hợp tác với những nước Bắc Kinh coi là nhỏ hơn trong một dự án nào đó, Marino dự đoán.

Ngậm bồ hòn làm ngọt

Đề xuất thành lập liên minh được Trung Quốc đưa ra sau khoản tài trợ hào phóng 70 triệu USD cho Afghanistan để chống khủng bố, cũng như những nỗ lực thương mại của Bắc Kinh trong khu vực để phục vụ sáng kiến "Một vành đai, một con đường" do Chủ tịch Tập Cận Bình đề xướng.

Tất cả những đề xuất, sáng kiến này đều không có bóng dáng của Moscow, dù Nga là một thành viên quan trọng của Tổ chức Hợp tác Thượng Hải trong suốt 15 năm qua. Trên danh nghĩa, tổ chức này được lập ra để thực hiện chính xác những gì mà Bắc Kinh đang làm ở vùng Trung Á, biến nó thành một thực thể hoàn toàn mới mà không hề có vai trò gì của Nga.

Marino dự đoán rằng Nga nhiều khả năng sẽ phải "ngậm bồ hòn làm ngọt", không thể tuyên bố rằng liên minh 4 nước trên chỉ là một chiêu trò của Trung Quốc để mở rộng ảnh hưởng ở Trung Á. Bởi trên thực tế, cả Trung Quốc và các nước Trung Á đều đang phải đối mặt với mối đe dọa lớn từ khủng bố, đặc biệt là nhóm phiến quân Nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS).

Điều khiến Nga lo lắng hơn là nỗ lực xây dựng liên minh mới của Trung Quốc ở châu Á diễn ra trong bối cảnh Bắc Kinh đang tìm cách nâng cao vị thế của mình trong các vấn đề toàn cầu. Hồi đầu năm, Trung Quốc đã hoàn tất thỏa thuận với Djibouti để thành lập căn cứ quân sự đầu tiên ở nước ngoài của mình, tại nơi mà lực lượng quân sự của cả Mỹ và Nhật Bản đang hiện diện.

Trong nước, quân đội Trung Quốc đang chứng kiến cuộc cải tổ lớn nhất từ trước tới nay, nhằm đề cao vai trò của các lực lượng vũ trang trong việc bảo vệ lợi ích quốc gia của Trung Quốc trên toàn thế giới chứ không còn đơn thuần tập trung vào nhiệm vụ quốc phòng nữa.Những động thái đó của Trung Quốc rất có thể sẽ khiến Nga cảm thấy bất an, bởi từ trước tới nay, Moscow luôn không thoải mái với bất cứ sự can thiệp nào của nước ngoài vào khu vực mà Putin thường gọi là "vùng đệm" của Nga, gồm Ukraine, vùng Caucasus và Trung Á.

Tổng thống Putin và Chủ tịch Tập Cận Bình. Ảnh: Reuters

Trong khi Nga và Trung Quốc cạnh tranh ảnh hưởng với nhau ở Trung Á, họ không thể phớt lờ một "nhân tố bí ẩn" khác có vị thế không kém trong khu vực là Mỹ. Sau gần 15 năm can thiệp quân sự vào Afghanistan, Mỹ đã tích lũy đầy đủ kinh nghiệm cũng như lợi ích đối với an ninh khu vực, và chắc chắn sẽ có những phản ứng nhất định trước động thái mới của Trung Quốc.

Theo Marino, đề xuất thành lập liên minh chống khủng bố mới ở Trung Á của Trung Quốc có thể đẩy khu vực này vào một trong ba kịch bản. Trong trường hợp cảm thấy Trung Quốc đang "mưu mô" gì đó ở Trung Á, Mỹ có thể quay sang hợp tác với Nga để cùng nhau chống lại. Nhưng cũng rất có thể Mỹ sẽ bắt tay với Trung Quốc để loại bỏ ảnh hưởng của Nga trong khu vực, và kịch bản thứ ba là ba nước hình thành thế "chân vạc" ganh đua lẫn nhau.

Dù sao, liên minh an ninh trên của Trung Quốc mới chỉ đang dừng lại ở mức đề xuất. Tuy không mấy tin tưởng lẫn nhau trong chính sách đối ngoại, Nga và Trung Quốc đều hiểu rằng họ vẫn cần đến nhau để đảm bảo an ninh khu vực. Bởi vậy, hiện nay, hai nước sẽ tiếp tục lựa chọn việc "bằng mặt" với nhau, dù không hề "bằng lòng", Marino nhấn mạnh.

Trí Dũng
Theo Vnexpress