(The gioi)

Triển vọng ký kết Hiệp định Đối tác Chiến lược xuyên Thái Bình Dương (TPP) và áp lực cạnh tranh từ Việt Nam đang thúc đẩy doanh nghiệp dệt may của Trung Quốc chuyển nhà máy sang nước khác, thậm chí là Mỹ, do lo ngại mất lợi thế cạnh tranh.

 Cách đây 25 năm, chị Ni Meijuan chỉ kiếm được 19 USD/tháng tại một nhà máy dệt may lớn tại Hàng Châu của Trung Quốc. Hiện nay, chị Ni trở thành người chịu trách nhiệm đào tạo các lao động Mỹ tại nhà máy Keer ở Nam Carolina của Mỹ.

Đây là một ví dụ điển hình cho các nhà máy dệt may giá rẻ, có chi phí nhân công thấp tại Trung Quốc bắt đầu chuyển hướng sản xuất sang Mỹ. Điều này hoàn toàn bất ngờ với nhiều chuyên gia cách đây 1 thập kỷ trước, khi những quốc gia như Trung Quốc nổi lên như một công xưởng dệt may của thế giới.

 Sự dịch chuyển bất ngờ

Ngành dệt may tại Trung Quốc đang ngày càng không có lợi nhuận do chi phí nhân công, tiền điện và chi phí logistic gia tăng, trong khi đó chính phủ lại có hạn ngạch về nhập khẩu nguyên liệu bông.

Tại Mỹ, chi phí sản xuất ngành dệt may đang ngày càng cạnh tranh hơn. Hiện có nhiều khu vực tại Mỹ có tỷ lệ thất nghiệp cao, giá bất động sản và nguyên vật liệu cũng như các cơ sở hạ tầng khác ở mức thấp. Đặc biệt, nguyên liệu bông tại nhiều nơi được chính phủ trợ giá.

Chính phủ và các chính trị gia tại những khu vực này đều săn đón các doanh nghiệp với những khoản trợ cấp và giảm thuế ưu đãi nhằm tạo thêm việc làm trong ngành sản xuất.

Ngoài ra, triển vọng ký kết Hiệp định Đối tác Chiến lược xuyên Thái Bình Dương (TPP) không bao gồm Trung Quốc càng thúc đẩy doanh nghiệp dệt may Trung Quốc chuyển nhà máy sang Mỹ do lo ngại mất lợi thế cạnh tranh.

Công ty Keer, nơi chị Ni làm việc, trước đây thường sản xuất sợi tại Trung Quốc từ nguyên liệu bông của Mỹ và cung cấp cho các nhà máy dệt may trên toàn Châu Á. Nhưng tình hình này đã thay đổi khi công ty thiết lập các nhà máy mới tại Nam Carolina và Lancaster County-Indian Land.

Chủ tịch Zhu Shanqing của Keer cho biết những ưu đãi về bất động sản, nhân công và điều kiện kinh doanh là nguyên nhân chính để công ty mở nhà máy sản xuất tại Mỹ. Trong khi đó, ngành sản xuất dệt may tại Trung Quốc đang ngày càng thua lỗ.

Kể từ khi chính quyền Bắc Kinh và Washington thiết lập quan hệ thương mại đầu thập niên 70, Mỹ thường chịu thâm hụt thương mại khổng lồ do nhập khẩu hàng tỷ USD hàng điện tử và may mặc giá rẻ.

Tuy nhiên, chi phí lao động và năng lượng tại Trung Quốc tăng đang làm xói mòn khả năng cạnh tranh của nước này. Theo Boston Consulting, chi phí nhân công cho sản xuất tại Trung Quốc đã tăng gấp 3 lần trong 10 năm qua, từ 4,35 USD/giờ năm 2004 lên 12,47 USD/giờ năm 2014.

Trong khi đó, mức lương nhân công tại Mỹ chỉ tăng chưa đến 30% kể từ năm 2004 lên 22,32 USD/giờ. Ngoài ra, các doanh nghiệp còn được hưởng mức giá nhiên liệu thấp, chi phí đầu vào cho nguyên liệu bông rẻ, kèm các khoản ưu đãi về thuế và trợ giá của các địa phương.

Theo Boston Consulting, cứ 1 USD sản xuất tại Mỹ sẽ tương đương với mức chi phí 96 cent tại Trung Quốc, một sự chênh lệch không lớn. Thậm chí, Liên đoàn sản xuất dệt may quốc tế nhận định chi phí sản xuất sợi tại Trung Quốc hiện cao hơn 30% so với tại Mỹ.

Boston Consulting cho biết mọi người trước đây đều tin rằng sản xuất tại Trung Quốc luôn rẻ hơn, nhưng tình hình hiện nay đang thay đổi nhanh chóng nhanh hơn mọi dự đoán.

Việc gia tăng chi phí sản xuất tại Trung Quốc đã thúc đẩy sự dịch chuyển sản xuất sang các thị trường rẻ hơn như Việt Nam, Bangladesh, Ấn Độ. Trong nhiều trường hợp, sự chuyển dịch này được thực hiện bởi chính các công ty sản xuất trong nước, hiện đang tích cực mở nhà máy tại các thị trường khác.

Trong những năm gần đây, Mỹ bắt đầu thu hút được sự quan tâm của các công ty sản xuất Trung Quốc. Từ năm 2004 đến năm 2014, các doanh nghiệp Trung Quốc đã đầu tư 46 tỷ USD cho các dự án mới hoặc M&A tại Mỹ, chủ yếu được thực hiện trong 5 năm qua.

Hiện có khoảng 20 nhà máy của Trung Quốc đang hoạt động tại Nam Carolina. Khu vực Lancaster County hiện đang đàm phán với 2 nhà máy dệt may nữa từ Đài Loan và Trung Quốc đại lục.

Chủ tịch hiệp hội phát triển kinh tế Keith Tunnell của vùng Lancaster County cho biết ông chưa bao giờ nghĩ Trung Quốc sẽ là những người mở nhà máy dệt may tại Mỹ.

Ngoài những yếu tố ưu đãi khiến chi phí sản xuất tại Mỹ cạnh tranh hơn Trung Quốc, việc tự động hóa cao cũng góp phần đem lại lợi thế cho các nhà máy tại đây. Công ty Keer có 32 dây chuyền nhưng sản xuất được đến 85 tấn sợi/ngày. Năm tới, công ty này sẽ mở thêm một nhà máy thứ 2 nhưng chỉ cần khoảng 500 công nhân, góp phần tiết kiệm chi phí.

Một ưu thế nữa khiến các công ty mở nhà máy tại Mỹ là ưu thế thị trường. Ngoài thị trường Châu Á truyền thống, những doanh nghiệp như Keer có thể bán các sản phẩm của họ cho các công ty may mặc tại Mexico, Trung Mỹ và vùng Caribbean. Đây là những quốc gia có hiệp định thương mại song phương với Mỹ nên được hưởng những ưu đãi về thuế quan. Điều này không thể có nếu sản xuất tại Trung Quốc.

Chuyên gia may mặc và dệt may Sheng Lu của Đại học Rhode Island nhận định tự động hóa và hiện đại hóa của ngành sản xuất sợi đã khiến các nhà máy tại Mỹ ngày cảng trở nên cạnh tranh với Trung Quốc. Trước đây, Mỹ thường nhập khẩu sản phẩm dệt may từ Trung Quốc, nhưng một số phân khúc hiện nay đã bị đảo ngược.

Tuy nhiên, chuyên gia Sheng cho rằng một số lĩnh vực khác như cắt may quần áo vẫn còn phụ thuộc nhiều vào nhân công và Mỹ chưa thể cạnh tranh trên những phân khúc này.

Sức thu hút từ thị trường Mỹ không chỉ đối với Trung Quốc mà còn với nhiều nước khác. Công ty ShriVallabh Pittie của Ấn Độ đã khởi công một nhà máy trị giá 70 triệu USD tại Sylvania. Doanh nghiệp Santana Textiles của Brazil tuyên bố sẽ mở một nhà máy tại Edinburg.

Tác động từ khủng hoảng và những rủi ro

Cuộc khủng hoảng kinh tế năm 2009 đã khiến nhiều vùng của Mỹ, như Lancaster County bị ảnh hưởng nặng. Tỷ lệ thất nghiệp tại đây lên tới 18,6%. Nhà máy dệt may lớn trong vùng là Springs Industries đã phải đóng cửa từ năm 2007 và buộc phải sa thải cả một thế hệ nhân công lành nghề tại đây.

Sự suy giảm số lượng việc làm tại những vùng như Lancaster County khiến người dân chấp nhận những công việc với mức lương thấp, qua đó thu hút các nhà máy nước ngoài. Hơn nữa, những vùng như Nam Carolina có rất ít các tổ chức công đoàn, khiến nhà sản xuất dễ đàm phán với công nhân hơn.

Mặc dù vậy, kế hoạch của Keer tại Mỹ cũng có rủi ro. Đồng USD đang tăng mạnh khiến chi phí tại đây đi lên theo. Đặc biệt, khả năng các nhà máy dệt may phải dùng sợi của những nước thành viên TPP để được hưởng ưu đãi thuế quan có thể ảnh hưởng đến những công ty như Keer. Trong trường hợp đó, các doanh nghiệp dệt sợi có thể sẽ chuyển hướng tập trung vào những thị trường thành viên TPP như Việt Nam.

Một khó khăn nữa mà những nhà máy Trung Quốc tại Mỹ đang gặp phải là khác biệt về văn hóa cũng như phong cách làm việc. Theo chị Ni, quản lý của Keer tại Mỹ không thể xử lý những công nhân đi làm muộn, hay cắt tiền lương nếu họ vi phạm quy định như ở Trung Quốc.

Ngoài ra, hiệu suất lao động của công nhân Mỹ cũng chưa đạt so với các lao động Trung Quốc. Cuối mỗi dây truyền kéo sợi của Keer có một đồng hồ điện tử đo hiệu suất hoạt động với thang điểm 100. Tại Trung Quốc, các công nhân hiếm khi để con số này xuống dưới 97 điểm, trong khi những dây chuyền tại Mỹ luôn thay đổi trong khoảng 76, 85 hay 90 điểm.

“Họ vẫn cần phải học hỏi thêm. Tôi cần phải kiên nhẫn” chị Ni nói.